آب اکسیژنه، این مایع جادویی و بی رنگ، فراتر از یک ضدعفونی کننده ساده است! با قدرت اکسیدکنندگی فوق العاده اش، میکروب ها را نابود می کند و زخم ها را تمیز نگه می دارد. از سفید کردن دندان ها تا روشن کردن موها، کاربردهایش بی پایان به نظر می رسد. حباب های ریزش موقع استفاده، حس تازگی و پاکیزگی را به ارمغان می‌آورد. آب اکسیژنه، قهرمان کوچک خانه ها و آزمایشگاه هاست!
آب اکسیژنه Hydrogen peroxide (H₂O₂) یک ترکیب شیمیایی است که از دو اتم هیدروژن و دو اتم اکسیژن تشکیل شده است. این ماده در حالت خالص بی رنگ و مایع است و به عنوان یک اکسید کننده قوی شناخته می شود.
آب اکسیژنه در غلظت های مختلف فروخته می شود؛ غلظت های پایین‌تر (مثلاً 3-6%) بیشتر برای استفاده خانگی و ضدعفونی است و غلظت های بالاتر برای کاربردهای صنعتی یا پزشکی تخصصی است.
نام دیگر آب اکسیژنه پراکسید هیدروژن است.
آب اکسیژنه یا پراکسید هیدروژن (H₂O₂) در انواع مختلفی عرضه می شود که هر کدام کاربردهای خاص خود را دارند. این انواع بر اساس غلظت و کیفیت خلوص طبقه بندی می شوند:
آب اکسیژنه 3% (پراکسید هیدروژن 3%):
کاربرد: بیشتر برای استفاده خانگی مانند ضدعفونی زخم های سطحی، پاک کردن سطوح و محصولات بهداشتی.
این نوع به عنوان آب اکسیژنه دارویی نیز شناخته می شود و معمولاً بدون نسخه در دسترس است.
آب اکسیژنه 6% تا 12%:
کاربرد: استفاده در آرایشگاه ها برای سفید کردن مو، دکلره کردن و برخی کاربردهای صنعتی.
این غلظت ها برای مصارف خاص تر و حرفه ای تر مورد استفاده قرار می گیرند.
آب اکسیژنه خوراکی (Food Grade):
غلظت: معمولاً 35% یا بالاتر.
کاربرد: برای ضدعفونی مواد غذایی، به عنوان افزودنی در صنایع غذایی (مثل تولید پنیر) و در برخی درمان های جایگزین.
به دلیل خلوص بالا و عدم وجود ناخالصی ها، برای کاربردهایی که مستقیم یا غیرمستقیم با مواد غذایی در ارتباط است، استفاده می شود.
آب اکسیژنه صنعتی:
غلظت: می تواند از 35% تا 70% یا بیشتر باشد.
کاربرد: در صنایع مختلف از جمله تولید کاغذ، نساجی، تصفیه آب و فاضلاب و به عنوان اکسید کننده در فرآیندهای شیمیایی.
این نوع آب اکسیژنه معمولاً غلظت بالایی دارد و برای استفاده های تخصصی طراحی شده که نیاز به رقیق کردن دارد.
هر نوع آب اکسیژنه باید با توجه به کاربرد و ایمنی مصرف شود. استفاده با غلظت های بالا بدون رقیق کردن مناسب می تواند خطرناک باشد و نیاز به احتیاط و دانش کافی دارد.
آب اکسیژنه یا پراکسید هیدروژن (H₂O₂) به طور عمده از طریق دو روش اصلی تولید می شود: روش آنتراکینون و روش الکتروشیمیایی. در اینجا به توضیح این دو روش می پردازم:
1. روش آنتراکینون (Anthraquinone Process):
این روش که رایج ترین و کارآمدترین روش تولید صنعتی پراکسید هیدروژن است، شامل مراحل زیر است:
هیدروژناسیون: آنتراکینون (یا مشتقات آن مثل اتیل آنتراکینون) با هیدروژن در حضور یک کاتالیزور (معمولاً پالادیوم) هیدروژنه می شود، که منجر به تولید هیدروآنتراکینول می شود.
اکسیداسیون: هیدروآنتراکینول سپس با هوا یا اکسیژن اکسید می شود، که در این فرآیند (H₂O₂) تولید و آنتراکینون احیا شده برای استفاده مجدد بازیافت می شود.
استخراج: (H₂O₂) تولید شده از محلول استخراج می شود و با آب رقیق شده تا غلظت های مختلف مورد نیاز به دست آید.
تصفیه: محلول پراکسید هیدروژن تصفیه می شود تا ناخالصی ها حذف شوند.
2. روش الکتروشیمیایی:
این روش کمتر رایج است اما برای تولید پراکسید هیدروژن با خلوص بالا مناسب می باشد:
الکترولیز: در این روش، یک محلول آبی حاوی سولفات آمونیوم یا سولفات پتاسیم الکترولیز می شود. در آند، اکسیژن آزاد می شود و در کاتد، هیدروژن و (H₂O₂) تولید می شود.
جداسازی و تصفیه: (H₂O₂) تولید شده سپس جدا شده و تصفیه می شود تا محصول نهایی با خلوص بالا به دست آید.
دیگر روش ها:
اکسیداسیون هیدروژن: در روش های قدیمی تر، هیدروژن با اکسیژن در حضور کاتالیزورهایی مثل باریم پراکسید واکنش می داد تا (H₂O₂) تولید شود.
روش های آزمایشگاهی: در مقیاس کوچک، (H₂O₂) می تواند از طریق واکنش های شیمیایی مختلف مثل هیدرولیز پراکسید اوره یا واکنش های اکسیداسیون با استفاده از مواد شیمیایی خاص تولید شود.
توجه داشته باشید که تولید این ماده به دلیل خطرات و پیچیدگی های آن، باید در محیط های صنعتی و با رعایت کامل نکات ایمنی و زیست محیطی انجام شود.
آب اکسیژنه یا پراکسید هیدروژن (H₂O₂) دارای کاربردهای متنوعی در بخش های مختلف صنعت، پزشکی، خانگی و زیست محیطی است:
ضدعفونی کننده:
پزشکی: برای تمیز کردن زخم ها، ابزارهای جراحی و تجهیزات پزشکی.
خانگی: برای ضدعفونی سطوح، از بین بردن باکتری ها، قارچ ها و ویروس ها.
سفید کننده:
نساجی و کاغذ: برای سفید کردن پارچه ها، کاغذ و خمیر کاغذ.
مراقبت از مو: در فرآیندهای رنگ مو و دکلره کردن مو به عنوان سفید کننده.
صنایع شیمیایی:
به عنوان اکسید کننده در سنتز شیمیایی مواد مختلف مثل اسیدهای پراکسی و پلیمرها.
محیط زیست:
تصفیه آب و فاضلاب: برای از بین بردن آلاینده ها و بهبود کیفیت آب.
تجزیه زیست تخریب پذیر: برای شکستن مواد آلی در محیط های آبی.
کشاورزی:
برای ضدعفونی خاک و بذر، کنترل بیماری های گیاهی و بهبود سلامت گیاهان.
مواد غذایی:
برای ضدعفونی سطوح و تجهیزات در صنایع غذایی.
به عنوان ضدعفونی کننده در بسته بندی مواد غذایی.
خانگی و شخصی:
در محصولات بهداشتی مثل خمیردندان های سفید کننده، دهان شویه ها و محصولات مراقبت از پوست.
تکنولوژی و صنایع:
در ساخت میکروچیپ ها و بردهای الکترونیکی برای تمیز کردن و اکسید کردن سطوح.
آب اکسیژنه در غلظت های مختلف موجود است و انتخاب غلظت مناسب بستگی به کاربرد مورد نظر دارد. به دلیل خاصیت اکسیدکنندگی قوی، در استفاده از آن باید احتیاط کرد.
خیر، آب اکسیژنه و وایتکس (کلر) دو ماده متفاوت هستند:
آب اکسیژنه (پراکسید هیدروژن – H₂O₂):
یک اکسید کننده قوی است که به صورت مایع بی رنگ وجود دارد.
برای ضدعفونی، سفید کردن و کاربردهای شیمیایی استفاده می شود.
به آرامی به آب و اکسیژن تجزیه می شود و از نظر زیست محیطی کمتر مضر است.
وایتکس (هیپوکلریت سدیم – NaOCl):
یک ماده سفید کننده و ضدعفونی کننده است که حاوی کلر است.
رنگ زرد کمرنگ دارد و بوی قوی کلر از آن متصاعد می شود.
برای ضدعفونی کردن، سفید کردن لباس ها و سطوح استفاده می شود.
از نظر زیست محیطی می تواند مشکل ساز باشد زیرا مواد کلرینه شده می توانند ترکیبات مضر تولید کنند.
هر دو ماده دارای کاربردهای مشابهی هستند اما مکانیزم عمل، ترکیب شیمیایی و اثرات زیست محیطی آنها متفاوت است.
بیشتر بخوانید: پرکلرواتیلن چیست و چه کاربردی دارد؟
آب اکسیژنه خوراکی یا پراکسید هیدروژن خوراکی (Food Grade Hydrogen Peroxide) به نوعی گفته می شود که به دلیل خلوص بالا و فقدان ناخالصی های خطرناک، قابل استفاده در مصارف غذایی است. نکات زیر در رابطه با آب اکسیژنه خوراکی قابل توجه هستند:
غلظت: معمولاً در غلظت های 35% یا بالاتر فروخته می شود، اما برای مصرف خوراکی، باید رقیق شود. به عنوان مثال، ممکن است به نسبت 1 قسمت آب اکسیژنه به 11 قسمت آب رقیق شود تا به غلظت 3% برسد.
کاربردها:
ضدعفونی مواد غذایی: می تواند برای ضدعفونی سبزیجات، میوه ها و سطوح مورد استفاده در آماده سازی غذا استفاده شود.
افزودنی غذایی: در برخی موارد، به عنوان افزودنی برای بهبود کیفیت مواد غذایی یا نگهداری آنها استفاده می شود، اگرچه این کاربرد بسیار محدود و تحت نظارت دقیق است.
آب اکسیژنه به دلیل خاصیت اکسید کنندگی و ضدعفونی کنندگی قوی، اغلب برای ضدعفونی زخم ها استفاده می شود. اما نکات زیر را باید در نظر گرفت:
غلظت: برای ضدعفونی زخم ها، آب اکسیژنه با غلظت 3% مناسب است. غلظت های بالاتر می توانند به بافت های سالم آسیب برسانند.
مزایا:
کشتن میکروب ها: می تواند باکتری ها، ویروس ها و قارچ‌ها را از بین ببرد.
پاک کردن زخم: فرآیند کف کردن می تواند به پاک کردن مواد خارجی و بافت های مرده از زخم کمک کند.
معایب:
آسیب به بافت سالم: استفاده مکرر از آن می تواند به بافت های سالم اطراف زخم آسیب بزند، به ویژه اگر زخم در حال بهبود باشد.
تاخیر در بهبود: برخی تحقیقات نشان می دهند که ممکن است روند بهبود زخم را به تعویق بیندازد یا حتی باعث زخم های مزمن شود.
درد و ناراحتی: می تواند باعث سوزش و ناراحتی در زخم شود.
توصیه ها:
استفاده محدود: بسیاری از متخصصان پزشکی استفاده از آن را برای ضدعفونی زخم های تازه یا سطحی توصیه نمی کنند، مگر در موارد خاص مثل زخم های بسیار آلوده.
به جای آن، شستشو با آب تمیز و صابون ملایم یا محلول های ضدعفونی کننده ملایم تر ترجیح داده می شود.
مشورت با پزشک: قبل از استفاده برای ضدعفونی زخم، بهتر است با یک پزشک یا پرستار مشورت شود تا از روش مناسب و ایمن استفاده شود. در نهایت، استفاده برای ضدعفونی زخم ها باید با دقت و با توجه به شرایط خاص زخم و نظر پزشکی انجام شود.
آب اکسیژنه به دلیل خواص اکسید کننده و ضدعفونی کننده اش در کاربردهای مختلف استفاده می شود. اما بسته به نوع کاربرد، جایگزین های مختلفی وجود دارند:
برای ضدعفونی کردن:
الکل ایزوپروپیل (Isopropyl Alcohol):
حداقل 70% غلظت برای ضدعفونی سطوح و پوست توصیه می شود. سریعاً تبخیر می شود و برای مصارف پزشکی مفید است.
پراکسید کلر (Chlorine Dioxide):
ماده ای قوی تر از کلر برای ضدعفونی آب و هوا. در تصفیه آب و هوا کاربرد دارد.
هیپوکلریت سدیم (Sodium Hypochlorite) – وایتکس:
برای ضدعفونی سطوح، لباس ها و در صنایع غذایی استفاده می شود. باید به نسبت مناسب رقیق شود.
محلول های ضدعفونی کننده مبتنی بر آمونیوم چهارتایی (Quaternary Ammonium Compounds):
برای ضدعفونی سطوح بدون تحریک پوست مناسب هستند و در محیط های بهداشتی استفاده می شوند.
برای سفید کردن:
سدیم پرکربنات (Sodium Percarbonate):
یک جایگزین ایمن تر و سازگارتر با محیط زیست برای سفید کردن لباس ها و سطوح.
سدیم بی کربنات (Baking Soda):
می تواند به عنوان یک سفید کننده ملایم و طبیعی استفاده شود، به ویژه در ترکیب با سرکه برای لکه بری.
لیمو و سرکه:
هر دو برای از بین بردن لکه ها و سفید کردن برخی سطوح مفید هستند، اگرچه برای مواد مختلف ممکن است اثرات متفاوتی داشته باشند.
در صنایع و محیط های آزمایشگاهی:
اکسیدان های دیگر مانند پرمنگنات پتاسیم (Potassium Permanganate):
در برخی فرآیندهای شیمیایی به عنوان اکسید کننده استفاده می شود.
اوزون (Ozone):
برای تصفیه آب در مقیاس صنعتی و ضدعفونی هوا در فضاهای بسته.
پوویدون-ید (Povidone-Iodine):
برای ضدعفونی کردن زخم ها و پوست قبل از جراحی. مانند بتادین.
کلرهگزیدین (Chlorhexidine):
به عنوان ضدعفونی کننده پوست و دهان شویه برای کنترل پلاک و باکتری ها.
الکل ها (مانند اتانول):
برای ضدعفونی سریع پوست و سطوح. حداقل غلظت 70% برای اثربخشی لازم است.
بنزوئیل پراکسید (Benzoyl Peroxide):
در محصولات مراقبت از پوست برای درمان آکنه. این ماده هم یک اکسید کننده است اما به دلیل خواص درمانی خاص به کار می رود.
دکسامتازون و دیگر کورتیکواستروئیدها:
در شرایط پزشکی، برای کاهش التهابات ناشی از زخم ها یا بیماری ها ممکن است برای ضدعفونی به کار روند.
می تواند در برخی از کاربردهای سفید کنندگی و اکسید کردن جایگزین این ماده باشد.
هنگام انتخاب جایگزین ها، باید به نوع کاربرد، ایمنی، اثربخشی و تاثیرات زیست محیطی توجه کرد. همچنین، برخی از این مواد ممکن است در ترکیب با یکدیگر واکنش های نامطلوب ایجاد کنند، پس همیشه باید به دستورالعمل های ایمنی توجه داشت.
در تاریخ 15 بهمن 1403، قیمت آب اکسیژنه در داروخانه های ایران می تواند بسته به عوامل مختلفی مثل برند، حجم و درصد غلظت تغییر کند. با این حال، بر اساس اطلاعات موجود:
آب اکسیژنه 3%: که معمولاً برای استفاده خانگی و درمان زخم ها استفاده می شود، می تواند از حدود 15,000 تا 30,000 تومان برای یک بطری 100 میلی لیتری تغییر کند.
این قیمت ها تقریبی هستند و ممکن است بسته به منطقه، داروخانه و نوسانات قیمت مواد اولیه و ارز متفاوت باشد. برای اطلاعات دقیق تر، پیشنهاد می شود با داروخانه های محلی تماس گرفته شود یا به وبسایت های فروش آنلاین محصولات دارویی مراجعه کنید.
در بازار ایران و بین المللی، چندین برند معروف وجود دارند که آب اکسیژنه (پراکسید هیدروژن) تولید می کنند. برخی از این برندها عبارتند از:
پاشا (Pasha): برند ترکیه ای که در ایران نیز توزیع می شود و برای آب اکسیژنه صنعتی و مصارف آرایشی بهداشتی معروف است.
دگوسا (Degussa): اگرچه اصالتاً برند آلمانی است، اما در ایران هم به عنوان یک برند معتبر شناخته شده و محصول با کیفیت بالا عرضه می کند.
مرک (Merck): برند آلمانی که برای محصولات شیمیایی آزمایشگاهی بسیار معتبر است.
سیگما-آلدریچ (Sigma-Aldrich): شرکت آمریکایی که اکنون بخشی از مرک است، اما همچنان به عنوان یک برند شناخته شده در زمینه مواد شیمیایی آزمایشگاهی فعالیت دارد.
فیشر ساینتیفیک (Fisher Scientific): یکی دیگر از تأمین کنندگان بزرگ محصولات علمی و آزمایشگاهی که محصولی در گریدهای مختلف ارائه می دهد.
هیمدیا (HiMedia): برند هندی که برای محصولات میکروبیولوژی و مواد شیمیایی آزمایشگاهی شناخته شده است.
برای خرید آب اکسیژنه و کسب اطلاعات بیشتر می توانید با شرکت آرکا شیمی گستر سپیدار وارد کننده مواد اولیه دارویی آرایشی و بهداشتی با شماره های 02182801442 و 09026715830 در تماس باشید.
aminvalipoor –
پراکسید هیدروژن یک عامل شیمیایی است. این ماده ضدعفونی کننده و سفید کننده موثری است اما نباید روی پوست استفاده شود. این ماده را فقط برای تمیز کردن و ضد عفونی کردن سطوح خانگی در خانه خود نگه دارید.