دارای مجوز رسمی از سازمان غذا و دارو
دارای مجوز رسمی از سازمان غذا و دارو
میکروکریستالین وکس Microcrystalline wax نوعی موم هستند. میکروکریستالین وکس روغن زدایی پترولاتوم به عنوان بخشی از فرآیند پالایش نفت تولید می شوند. موم پارافین که عمدتاً حاوی آلکان های بدون انشعاب است.
اما میکروکریستالین وکس Microcrystalline wax حاوی درصد بالاتری از هیدروکربن های ایزوپارافینیک (شاخه ای) و هیدروکربن های نفتنی است. در مقایسه با کریستال بزرگتر موم پارافین، ظرافت کریستال های آن مشخص می شود.
میکروکریستالین وکس Microcrystalline wax از هیدروکربن های آلیفاتیک اشباع با وزن مولکولی بالا تشکیل شده است. به طور کلی تیره تر، چسبناک تر، متراکم تر، چسبناک تر و کشسان تر از موم های پارافین است.
موم کریستال وزن مولکولی و نقطه ذوب بالاتری دارد. ویژگی های الاستیک و چسبندگی واکس های میکروکریستالی مربوط به اجزای زنجیره غیر مستقیمی است که در آنها وجود دارد.
ساختار میکروکریستالین وکس معمولی کوچک و نازک است. این مورد باعث انعطاف پذیری بیشتر از موم پارافین می شود. معمولاً در فرمولاسیون های آرایشی استفاده می شود.
این ماده زمانی که توسط پالایشگاه های موم تولید می شوند، معمولاً برای برآوردن تعدادی از مشخصات ASTM تولید می شوند. این موارد عبارتند از: نقطه انسداد (ASTM D938)، نفوذ سوزن (ASTM D1321)، رنگ (ASTM D6045) و ویسکوزیته (ASTM D445).
میکروکریستالین وکس Microcrystalline wax را می توان به طور کلی به دو دسته تقسیم کرد: گریدهای “لمینیت” و گریدهای “سختی”. درجه های لمینیت معمولاً دارای نقطه ذوب 140 تا 175 فارنهایت (60 تا 80 درجه سانتیگراد) و نفوذ سوزن 25 یا بالاتر هستند. درجه های سخت شدن از حدود 175 تا 200 فارنهایت (80 تا 93 درجه سانتیگراد) متغیر است و دارای نفوذ سوزن 25 یا کمتر است.
رنگ در هر دو گرید این ماده بسته به درجه پردازش انجام شده در سطح پالایشگاه می تواند از قهوه ای تا سفید متغیر باشد. این ماده از پالایش تقطیرهای سنگین حاصل از تولید روغن روان کننده به دست می آیند. سپس این محصول فرعی باید در پالایشگاه موم روغن زدایی شود.
بسته به استفاده نهایی و مشخصات مورد نظر، ممکن است محصول بوی آن حذف شود و رنگ آن حذف شود. (که معمولاً با رنگ قهوه ای یا زرد تیره شروع می شود). این معمولاً با استفاده از روش فیلتراسیون یا با عملیات هیدرولیکی مواد موم انجام می شود.
تولید میکروکریستالین وکس (Microcrystalline Wax) شامل چندین مرحله پردازش و تصفیه است که از فراورده های پالایش نفت نشات می گیرد. در زیر، فرآیند کلی تولید این نوع وکس توضیح داده شده است:
مراحل تولید میکروکریستالین وکس:
استخراج از نفت:
میکروکریستالین وکس از فراکسیون های سنگین پالایش نفت، به خصوص از پترولاتوم (پماد نفتی)، به دست می آید. این فراکسیون ها حاوی هیدروکربن های با وزن مولکولی بالا هستند که شامل هیدروکربن های پارافینی شاخه دار و سیکلیک هستند.
دی اویلینگ (Deoiling):
پس از استخراج، محصول باید از روغن های موجود در آن پاک شود. این فرآیند با استفاده از حلال هایی مانند استون یا متیل اتیل کتون در دماهای پایین انجام می شود. در این مرحله، روغن ها جدا شده و وکس خالص تر باقی می ماند.
تصفیه و پالایش:
وکس حاصله ممکن است نیاز به تصفیه بیشتری داشته باشد تا خلوص آن افزایش یابد. این می تواند شامل فرآیندهایی مانند هیدروتریتینگ (حذف ترکیبات نیتروژنی و گوگردی)، فیلتراسیون برای حذف ناخالصی های فیزیکی، و گاهی بوزدایی (deodorization) و رنگ زدایی (decolorization) باشد.
کنترل کیفیت:
محصول نهایی باید از آزمایش های مختلف کیفیت عبور کند. این آزمایش ها می تواند شامل اندازه گیری نقطه ذوب، نفوذپذیری سوزنی (needle penetration)، رنگ، ویسکوزیته و سایر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی باشد که توسط استانداردهایی مانند ASTM تعیین شده اند.
بسته بندی:
میکروکریستالین وکس می تواند به صورت گرانول، بلوک، یا اسلب عرضه شود. بسته بندی بسته به نیاز مشتری می تواند در کارتن ها، کیسه های پلی پروپیلن یا سایر مواد مناسب انجام شود.
میکروکریستالین وکس به دلیل ساختار کریستالی ریز خود، خواص متفاوتی نسبت به پارافین وکس دارد، از جمله چسبندگی بیشتر، ویسکوزیته بالاتر، و انعطاف پذیری بهتر، که آن را برای کاربردهایی مانند روکش ها، چسب ها، کاغذهای لمینت شده، پولیش ها، و صنایع کازمتیک مناسب می سازد.
میکروکریستالین وکس (Microcrystalline Wax) نوعی موم مشتق شده از نفت است که به دلیل ساختار ریزدانه، انعطاف پذیری و نقطه ذوب بالاتر نسبت به موم پارافین، کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف دارد. در ادامه تمامی کاربردهای شناخته شده میکروکریستالین وکس آورده شده است:
به عنوان عامل غلیظ کننده و نرم کننده در کرم ها، لوسیون ها و بالم های لب استفاده می شود.
خاصیت مرطوب کنندگی دارد و از تبخیر رطوبت پوست جلوگیری می کند.
در پمادها و کرم های محافظتی برای ایجاد لایه محافظ روی پوست کاربرد دارد.
در تولید رژلب، ریمل، خط چشم و سایه چشم به عنوان عامل سفت کننده و بهبود بافت محصول استفاده می شود.
به پایداری و ماندگاری محصولات آرایشی کمک می کند.
در واکس ها و پمادهای مو برای حالت دهی و درخشندگی موها به کار می رود.
به عنوان عامل ساختاری در دئودورانت های استیکی برای ایجاد بافت صلب استفاده می شود.
به عنوان پایه در پمادهای دارویی برای ایجاد قوام و خاصیت محافظتی استفاده می شود.
در فرمولاسیون های موضعی برای بهبود پخش پذیری و جذب دارو کاربرد دارد.
به عنوان ماده پایه در تولید شیاف های دارویی برای ایجاد ساختار جامد و آزادسازی کنترل شده دارو استفاده می شود.
در برخی پوشش های کپسول ها برای افزایش پایداری و محافظت از محتوا به کار می رود.
تولید شمع:
به دلیل انعطاف پذیری و چسبندگی بالا، در ساخت شمع های تزئینی و معطر استفاده می شود.
به بهبود بافت و جلوگیری از ترک خوردگی شمع ها کمک می کند.
نقطه ذوب بالاتر آن باعث سوختن یکنواخت تر شمع می شود.
در تولید کاغذهای مقاوم به رطوبت و چربی (مانند بسته بندی مواد غذایی) به عنوان لایه محافظ استفاده می شود.
در بسته بندی های مومی برای افزایش دوام و محافظت از محصولات کاربرد دارد.
به عنوان افزودنی در فیلم های پلاستیکی برای بهبود خاصیت ضدآب و انعطاف پذیری استفاده می شود.
میکروکریستالین وکس Microcrystalline wax اغلب در صنایعی مانند تایر و لاستیک، شمع، چسب، تخته راه راه، لوازم آرایشی، ریخته گری و غیره استفاده می شود. پالایشگاه ها ممکن است از امکانات ترکیبی برای ترکیب پارافین و موم های میکروکریستالی استفاده کنند. این امر در صنایع تایر و لاستیک رایج است.
به عنوان عامل نرم کننده و محافظ در تولید تایرها و محصولات لاستیکی استفاده می شود.
از ترک خوردگی و پیری لاستیک در برابر نور خورشید و اوزون جلوگیری می کند.
در تولید پلاستیک ها به عنوان روان کننده و عامل آزادسازی قالب کاربرد دارد.
چسب های گرماذوب:
به عنوان ماده پایه در چسب های گرماذوب (Hot-Melt Adhesives) برای افزایش چسبندگی و انعطاف پذیری استفاده می شود.
درزگیرها:
در تولید درزگیرهای صنعتی و ساختمانی برای ایجاد خاصیت ضدآب و انعطاف پذیری به کار می رود.
پوشش دهی پارچه: برای ایجاد پارچه های مقاوم به آب و بادوام (مانند پارچه های برزنتی) استفاده می شود.
محصولات چرمی: در پولیش ها و واکس های چرم برای افزایش براقیت و محافظت از سطح چرم کاربرد دارد.
واکس ها و پولیش ها: در تولید واکس های کفش، پولیش خودرو و پولیش مبلمان برای ایجاد براقیت و محافظت از سطوح استفاده می شود.
پوشش های محافظ: در پوشش دهی فلزات و چوب برای جلوگیری از خوردگی و خراش به کار می رود.
جوهر چاپ: به عنوان افزودنی در جوهرهای چاپ برای بهبود قوام و جلوگیری از پخش شدن جوهر استفاده می شود.
رنگ های صنعتی: در فرمولاسیون رنگ ها برای افزایش چسبندگی و دوام پوشش کاربرد دارد.
به عنوان پوشش محافظ در کابل های برق برای افزایش مقاومت در برابر رطوبت و مواد شیمیایی استفاده می شود.
در برخی مواد منفجره صنعتی (مانند دینامیت) به عنوان ماده تثبیت کننده کاربرد دارد.
در فرآیندهای ریخته گری برای تولید قالب های مومی با دقت بالا استفاده می شود.
به دلیل انعطاف پذیری و شکل پذیری، در ساخت مدل های مومی برای مجسمه سازی یا جواهرسازی استفاده می شود.
در تکنیک ریخته گری موم گمشده (Lost-Wax Casting) برای تولید قالب های دقیق به کار می رود. تامین کنندگان جواهرات موم قالب گیری شده را به شکل های اولیه حلقه ها و همچنین جزئیاتی را که می توان به صورت حرارتی به یکدیگر جوش داد و لوله ها و ورق هایی را برای برش و ساخت مدل های مومی می فروشند. حلقه ها ممکن است به یک “درخت” مومی متصل شوند تا بتوان تعداد زیادی را در یک بار ریختن ریخت.
میکروکریستالین وکس نیز می تواند برای شمع سازی استفاده شود، اما به طور معمول به تنهایی برای این منظور به کار نمی رود. در عوض، اغلب به عنوان یک افزودنی یا در ترکیب با سایر انواع وکس مانند وکس پارافین یا سویا استفاده می شود. دلایل استفاده از میکروکریستالین وکس در شمع سازی عبارتند از:
افزایش چسبندگی: به دلیل ساختار کریستالی ریز خود، چسبندگی بیشتری دارد. این ویژگی به جلوگیری از ترک خوردن یا جدا شدن شمع از ظرف یا فتیله کمک می کند.
بهبود ساختار: افزودن میکروکریستالین وکس به پارافین یا سویا وکس میتواند به ایجاد یک ساختار بهتر و سخت تر برای شمع کمک کند، بدون اینکه شمع بیش از حد سخت و شکننده شود.
سوختن بهتر: می تواند به بهبود نحوه سوختن شمع کمک کند، به طوری که شمع به صورت یکنواخت تر بسوزد و کمتر دچار تونل زنی شود.
افزایش نقطه ذوب: میکروکریستالین وکس معمولاً نقطه ذوب بالاتری نسبت به پارافین دارد. این می تواند در شمع هایی که نیاز به نقطه ذوب بالاتر دارند مفید باشد.
افزایش ویسکوزیته: به دلیل ویسکوزیته بالاتر، می تواند به کاهش نشت روغن از شمع کمک کند.
با این حال، استفاده از میکروکریستالین وکس به تنهایی برای شمع سازی معمول نیست زیرا:
ممکن است بیش از حد سخت یا چسبناک باشد.
هزینه بالاتری نسبت به پارافین دارد.
ممکن است شمع های ساخته شده از آن به تنهایی به اندازه کافی جذابیت ظاهری نداشته باشند.
وکس شمع سازی یا وکس مخصوص ساخت شمع، انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه به برخی از انواع رایج وکس شمع سازی و خصوصیات آنها اشاره می کنیم:
1. پارافین وکس (Paraffin Wax):
ویژگی ها: ارزان، در دسترس، با نقاط ذوب متنوع. می تواند به اشکال مختلف از جمله بلوک، گرانول و سلاب عرضه شود.
مزایا: به خوبی رنگ و رایحه را نگه می دارد، ساخت شمع با آن نسبتاً ساده است.
معایب: ممکن است دوده تولید کند، ممکن است در شمع های بزرگ تر تونل ایجاد کند.
2. سویا وکس (Soy Wax):
ویژگی ها: از سویا به دست می آید و به عنوان یک گزینه طبیعی و بیوتیک شناخته می شود.
مزایا: سازگار با محیط زیست، سوختن تمیز (کمتر دوده تولید می کند)، طولانی تر می سوزد، نقطه ذوب پایین تر.
معایب: ممکن است نیاز به استفاده از افزودنی ها برای تقویت ساختار داشته باشد، گران تر از پارافین.
3. بیزوکس (Beeswax):
ویژگی ها: طبیعی و از کندوهای زنبور عسل به دست می آید، رنگ طبیعی زرد تا نارنجی دارد.
مزایا: بوی طبیعی مطبوع، سوختن تمیز، سازگار با محیط زیست.
معایب: نسبتاً گران، نقطه ذوب بالاتر نیاز به دمای بالاتر برای ذوب دارد، ممکن است به تنهایی برای برخی انواع شمع ها مناسب نباشد.
4. پالم وکس (Palm Wax):
ویژگی ها: از روغن پالم استخراج می شود و به دلیل بافت کریستالی زیبا شناخته شده است.
مزایا: ظاهر جذاب، سوختن تمیز، نقطه ذوب متوسط.
معایب: مسائل زیست محیطی مرتبط با کشت نخل، ممکن است نیاز به ترکیب با وکس های دیگر داشته باشد.
5. روغن نارگیل وکس (Coconut Wax):
ویژگی ها: از روغن نارگیل به دست می آید، طبیعی و سازگار با محیط زیست است.
مزایا: سوختن تمیز، بوی طبیعی مطبوع، نقطه ذوب پایین تر.
معایب: ممکن است نیاز به افزودنی ها برای بهبود ساختار داشته باشد.
نام تجاری میکروکریستالین وکس Microcrystalline wax، موم رنسانس، نیز به طور گسترده در موزه ها و محیط های حفاظتی برای محافظت و پرداخت چوب های عتیقه، عاج، سنگ های قیمتی و اشیاء فلزی استفاده می شود.
این ماده در دهه 1950 توسط موزه بریتانیا برای جایگزینی موم های طبیعی ناپایدار که قبلاً استفاده می شد مانند موم زنبور عسل و کارناوبا ساخته شد. میکروکریستالین وکس مواد بسیار خوبی برای استفاده در هنگام اصلاح خواص کریستالی موم پارافین هستند.
موم میکرو کریستالی دارای انشعاب قابل توجهی بیشتر از زنجیره های کربنی است که ستون فقرات موم پارافین هستند. این زمانی مفید است که برخی تغییرات عملکردی مطلوب در پارافین مورد نیاز باشد، مانند انعطاف پذیری، نقطه ذوب بالاتر و افزایش شفافیت. آنها همچنین به عنوان عامل لغزش در جوهر چاپ استفاده می شود.
موم میکروکریستالین وکس در ورزش هایی مانند هاکی روی یخ و اسنوبورد استفاده می شود. روی نوار اصطکاکی چوب هاکی روی یخ اعمال می شود تا از تخریب نوار به دلیل از بین بردن چسب روی نوار توسط آب جلوگیری کند.
همچنین از این ماده به دلیل کیفیت چسب موم کنترل پوک هاکی را افزایش می دهد. همچنین برای کاهش اصطکاک و افزایش قابلیت سر خوردن تخته، کنترل آن را آسانتر می کند. این ماده در مراحل پایانی مرمت سنگفرش Cosmatesque، وستمینستر ابی، لندن استفاده شد.
میکروکریستالین وکس یک جزء کلیدی در ساخت پترولاتوم است. ساختار شاخه ای ستون فقرات زنجیره کربنی اجازه می دهد تا مولکول های نفت در ساختار شبکه کریستالی گنجانده شوند. خواص مورد نظر پترولاتوم را می توان با استفاده از پایه های مومی ریز کریستالی نقاط انسدادی مختلف (ASTM D938) و نفوذ سوزنی (ASTM D1321) اصلاح کرد.
با این حال، صنایع کلیدی که از نفت خام استفاده می کنند، مانند صنایع مراقبت شخصی، آرایشی و بهداشتی و صنایع شمع سازی، به دنبال مواد بیشتری هستند که “سبز” در نظر گرفته می شوند و بر اساس منابع تجدید پذیر هستند. از این ماده به عنوان جایگزین، می توان از پترولاتوم هیبریدی استفاده کرد.
پترولاتوم هیبرید از مخلوط پیچیده ای از روغن های گیاهی و موم ها استفاده می کند و آنها را با فناوری های نفتی و میکرو واکس ترکیب می کند. این به یک فرمول ساز اجازه می دهد تا درصدهای بالاتری از منابع تجدیدپذیر را با حفظ خواص مفید پترولاتوم ترکیب کند.
اگر به دنبال جایگزینی برای میکروکریستالین وکس هستید، انتخاب جایگزین بستگی به کاربرد خاص شما دارد. در اینجا چند گزینه که می توانند جایگزین شوند، ذکر شده است:
برای کاربردهای صنعتی و تجاری (مانند روکش ها، چسب ها، پولیش ها):
پلی اتیلن وکس (Polyethylene Wax): این نوع وکس می تواند به عنوان جایگزینی برای میکروکریستالین وکس در کاربردهایی که نیاز به سختی، چسبندگی و مقاومت حرارتی دارند استفاده شود.
وکس فیشر تروپش (Fischer-Tropsch Wax): این وکس ها از ترکیبات سنتزی هستند و می توانند به عنوان جایگزینی برای میکروکریستالین وکس در کاربردهایی مانند روکش ها و پولیش ها استفاده شوند.
وکس های گیاهی دیگر: مانند کارنوباواکس (Carnauba Wax) برای کاربردهایی که نیاز به سختی و درخشندگی دارند یا وکس کندلیلا (Candelilla Wax) که می تواند خصوصیات مشابهی با میکروکریستالین وکس داشته باشد اما طبیعی تر است.
وکس های سنتزی: برخی از وکس های سنتزی می توانند با توجه به نیازهای خاصی مانند نقطه ذوب، سختی و چسبندگی تنظیم شوند.
میکروکریستالین وکس را از کجا تهیه کنیم؟ فروش میکروکریستالین وکس در آرکا شیمی گستر سپیدار با برند نینگبو چین و در بسته بندی 25 کیلوگرمی انجام می گیرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد قیمت میکروکریستالین وکس Microcrystalline wax می توانید با شرکت آرکا شیمی گستر سپیدار وارد کننده مواد اولیه دارویی آرایشی و بهداشتی با شماره های 02182801442 و 09026715830 در تماس باشید.
سوالات متداول
1. میکروکریستالین وکس چیست؟
میکروکریستالین وکس نوعی موم تصفیه شده از نفت است که از هیدروکربن های آلیفاتیک اشباع تشکیل شده است. این ماده به دلیل ساختار بلوری ریز، انعطاف پذیرتر و چسبناک تر از پارافین وکس است. نقطه ذوب آن بین 63 تا 93 درجه سانتی گراد است. در صنایع مختلف از آرایشی تا لاستیک سازی کاربرد دارد.
2. کاربردهای میکروکریستالین وکس چیست؟
این ماده در صنایع آرایشی، تولید شمع، چسب، لاستیک، بسته بندی و جواهرسازی استفاده می شود. به عنوان ضخیم کننده در کرم ها و امولسیون کننده در محصولات مراقبت از پوست کاربرد دارد. همچنین در موزه ها برای محافظت از چوب و فلزات عتیقه به کار می رود. انعطاف پذیری آن باعث بهبود بافت محصولات می شود.
3. تفاوت میکروکریستالین وکس و پارافین وکس چیست؟
میکروکریستالین وکس بلورهای ریزتر، نقطه ذوب بالاتر و انعطاف پذیری بیشتری نسبت به پارافین وکس دارد. این ماده چسبناک تر، متراکم تر و تیره تر است. پارافین وکس کریستال های درشت تری دارد و شکننده تر است. هر دو از نفت تولید می شوند، اما کاربردهایشان متفاوت است.
4. آیا میکروکریستالین وکس برای پوست ایمن است؟
بله، میکروکریستالین وکس در غلظت های استاندارد برای پوست بی خطر است. این ماده در محصولات آرایشی به عنوان ضخیم کننده و امولسیون کننده استفاده می شود. تحقیقات نشان داده که در کاربردهای فعلی ایمن است و حساسیت ایجاد نمی کند. با اینحال، باید از محصولات معتبر استفاده شود.
5. میکروکریستالین وکس چگونه تولید می شود؟
این ماده از تصفیه مقطره های سنگین نفت خام در فرآیند روغن زدایی تولید می شود. پس از روغنگیری، ممکن است برای حذف بو و رنگ تصفیه شود. محصول اولیه معمولاً زرد قهوه ای است. کیفیت نهایی به روش و میزان تصفیه بستگی دارد.
6. آیا میکروکریستالین وکس طبیعی است؟
خیر، میکروکریستالین وکس از نفت خام تولید می شود و مصنوعی است. با اینحال، به دلیل تصفیه بالا، ایمن و غیرسمی است. این ماده جایگزین موم های طبیعی مثل موم زنبور عسل در بسیاری از کاربردها شده است. در موزه ها برای حفاظت از آثار نیز استفاده می شود.
7. نقطه ذوب میکروکریستالین وکس چقدر است؟
نقطه ذوب میکروکریستالین وکس بین 63 تا 93 درجه سانتی گراد (145 تا 200 درجه فارنهایت) است. این محدوده دمایی به نوع تصفیه و کاربرد بستگی دارد. وکس های با نقطه ذوب بالاتر در صنایع خاص مثل لاستیک سازی استفاده می شوند. این ویژگی آن را از پارافین متمایز می کند.
8. میکروکریستالین وکس در چه محصولاتی استفاده می شود؟
این ماده در کرم های پوستی، رژلب، شمع، چسب، آدامس، بسته بندی و لاستیک استفاده می شود. در آرایشی، به عنوان قوام دهنده و تثبیت کننده امولسیون عمل می کند. در صنایع لاستیک و تایر، انعطاف پذیری را بهبود می بخشد. همچنین در جواهرسازی برای قالب گیری کاربرد دارد.
9. آیا میکروکریستالین وکس زیست تخریب پذیر است؟
میکروکریستالین وکس به دلیل منشأ نفتی، زیست تخریب پذیر نیست. با این حال، در کاربردهای صنعتی و آرایشی ایمن تلقی می شود. برای کاهش اثرات زیست محیطی، باید از روش های بازیافت مناسب استفاده شود. جایگزین های طبیعی مثل موم زنبور عسل زیست تخریب پذیرتر هستند.
10. چگونه میکروکریستالین وکس را خریداری کنیم؟
این محصول در بسته بندی 25 کیلوگرمی (اسلب یا کیسه) عرضه می شود. می توانید از تأمین کنندگان معتبر مواد شیمیایی خرید کنید. کیفیت و گرید محصول (نرم یا سخت) را بر اساس نیاز بررسی کنید. قیمت ها به نوع تصفیه و حجم سفارش بستگی دارد.
aminvalipoor –
میکروکریستالین دمای ذوب بالاتری نسبت به موم زنبور عسل دارد، بنابراین انعطاف پذیرتر است و زمان بیشتری برای قالبگیری، شکل دهی، مدل سازی، ریخته گری، کنده کاری و شکل دادن به اجسام می دهد. می توانید روی سطح مدلسازی شده با کمترین اختلال، رنگ انکوستیک را روی سطح حجاری شده زیرین اعمال کنید.